Czym jest zachowek?
Zachowek to instytucja prawa spadkowego, która chroni najbliższych członków rodziny spadkodawcy przed całkowitym pominięciem w testamencie. Choć spadkodawca ma prawo do rozporządzania swoim majątkiem według własnej woli, nie może całkowicie pozbawić najbliższych ich ustawowego minimum – właśnie w postaci zachowku. Zachowek to roszczenie o zapłatę określonej kwoty pieniężnej, przysługujące osobom pominiętym w dziedziczeniu lub obdarowanym w sposób nieproporcjonalny.
Komu przysługuje zachowek?
Zachowek przysługuje wyłącznie najbliższym członkom rodziny spadkodawcy, czyli:
- zstępnym (dzieciom, wnukom, prawnukom),
- małżonkowi,
- rodzicom spadkodawcy (jeżeli nie pozostawił on zstępnych).
Prawo do zachowku mają tylko te osoby, które byłyby powołane do spadku z ustawy, a zostały pominięte w testamencie lub otrzymały mniej, niż wynosi ich zachowek.
Ile wynosi zachowek?
- Zasadniczo zachowek wynosi połowę wartości udziału spadkowego, jaki przypadłby uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym.
- Jeżeli uprawniony jest małoletni lub trwale niezdolny do pracy, zachowek wynosi dwie trzecie tej wartości.
Jak dochodzić zachowku?
1. Polubowne załatwienie sprawy
Pierwszym krokiem jest próba polubownego załatwienia sprawy, np. poprzez wysłanie do spadkobierców wezwania do zapłaty zachowku z określeniem żądanej kwoty i terminu zapłaty.
2. Postępowanie sądowe
Jeśli spadkobiercy nie spełnią żądania dobrowolnie, uprawniony może wnieść pozew o zapłatę zachowku do sądu cywilnego właściwego ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy. Pozew powinien zawierać precyzyjne określenie kwoty żądania oraz uzasadnienie roszczenia.
3. Terminy i przedawnienie
Roszczenie o zachowek przedawnia się z upływem 5 lat od ogłoszenia testamentu lub – jeśli testamentu nie było – od otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy).
4. Koszty
Opłata sądowa od pozwu wynosi 5% wartości przedmiotu sporu. Mogą pojawić się dodatkowe koszty, np. za opinie biegłych przy ustalaniu wartości spadku.
Czy można odzyskać zachowek, jeśli spadkodawca zmienił testament?
Tak, w wielu przypadkach można dochodzić zachowku nawet po zmianie testamentu przez spadkodawcę.
Zasady dochodzenia zachowku po zmianie testamentu
- Zachowek przysługuje osobom najbliższym spadkodawcy (zstępnym, małżonkowi, rodzicom), które zostałyby powołane do spadku z ustawy, ale zostały pominięte w testamencie lub otrzymały mniej niż wynosi ich zachowek.
- Jeżeli spadkodawca sporządził nowy testament i powołał w nim innych spadkobierców, osoby uprawnione do zachowku nadal mogą żądać od spadkobierców testamentowych wypłaty zachowku.
- Zmiana testamentu nie pozbawia automatycznie prawa do zachowku, chyba że uprawniony został skutecznie wydziedziczony lub zawarł umowę o zrzeczenie się zachowku (np. u notariusza).
Wyjątki – kiedy nie można odzyskać zachowku?
- Wydziedziczenie – Jeśli w testamencie znajduje się skuteczne wydziedziczenie uprawnionego do zachowku, traci on prawo do zachowku.
- Zrzeczenie się zachowku – Jeśli uprawniony zawarł z przyszłym spadkodawcą notarialną umowę o zrzeczenie się prawa do zachowku, nie może go dochodzić po śmierci spadkodawcy.
- Przedawnienie – Po upływie 5 lat od ogłoszenia testamentu roszczenie o zachowek wygasa.
Zachowek- co w przypadku wątpliwości?
Każda sytuacja spadkowa może mieć swoją specyfikę, a przepisy dotyczące zachowku bywają niejednoznaczne – zwłaszcza gdy pojawiają się testamenty, darowizny czy wcześniejsze rozliczenia majątkowe. Jeśli masz wątpliwości co do tego, czy przysługuje Ci zachowek, albo nie wiesz, jak skutecznie dochodzić swoich praw – warto przeanalizować to indywidualnie. Przeanalizuję Twoją sytuację prawną i wskażę możliwe kierunki działania – tak, byś mógł podjąć właściwe kroki.
